2018 Uitgelicht

Contact met samenleving

In het kader van zijn rechtsvormende taak wil de Hoge Raad intensiever in verbinding staan met de samenleving om te weten wat er speelt. Dat doet de Hoge Raad indirect door te luisteren naar feitenrechters. Zij komen veelvuldig in aanraking met maatschappelijke problemen in de zittingszaal. Maar het betekent ook dat de Hoge Raad het nieuws en in het algemeen de media goed blijft volgen en door actief en interactief gebruik van sociale media. Ook gebruikt de Hoge Raad bijvoorbeeld de inzet van mogelijkheden tot inspraak van belangstellenden in principiële procedures voor de Hoge Raad (amicus curiae). In Nederland is dat sinds een paar jaar beperkt mogelijk. De wet regelt dat nu alleen nog in gevallen waarin de Hoge Raad prejudiciële vragen van een lagere rechter beantwoordt. Zo is bij prejudiciële vragen over beslagrecht inbreng geleverd door de beroepsorganisatie van gerechtsdeurwaarders. Bij prejudiciële vragen aan de Hoge Raad op het gebied van belastingrecht is bijvoorbeeld gereageerd door de Nederlandse Orde van Belastingadviseurs.

Ook streeft de Hoge Raad naar betere bekendheid bij een groter publiek dan alleen bij ingewijde juristen. Dat is belangrijk omdat veel van de uitspraken van de Hoge Raad bepalend zijn voor de vorming van het recht in Nederland. Dat kan dan ook voor iedereen in de samenleving van belang zijn. Dit betekent dat de Hoge Raad steeds meer laat zien wie hij is en wat hij doet. De Hoge Raad heeft in 2018 veel activiteiten ondernomen in het kader van transparantie, toegankelijkheid en begrijpelijke taal. Dat zijn thema’s die ook actueel zijn binnen de rechtspraak als geheel.

Ook dit jaar heeft de Hoge Raad veel van zijn arresten en conclusies gepubliceerd. In een aantal gevallen is daarnaast een nieuwsbericht, tweet en/of een korte videoquote van een persraadsheer verschenen.

Korte videotoelichting op de uitspraak in de zaak tegen Gerrit Schotte.
Korte videotoelichting op de uitspraak in de zaak tegen Guus K.

In januari 2018 is het parket bij de Hoge Raad de conclusies van advocaten-generaal in straf- en civiele zaken eerder gaan publiceren dan op het moment van de uitspraak. In belastingzaken gebeurde dat al. De conclusies worden nu zoveel mogelijk gepubliceerd op de dag dat ze genomen worden of na het verstrijken van de zogenoemde Borgerstermijn; dat is de termijn van 14 dagen waarbinnen de partijen kunnen reageren op de conclusie. Achterliggende gedachte van het eerder publiceren van conclusies is dat het wenselijk is het advies van de advocaat-generaal aan de Hoge Raad eerder aan een groter (juridisch) publiek bekend te maken dan alleen aan de partijen. Daardoor kan door een breed publiek ook kennis worden genomen van de inhoud van zaken die bij de Hoge Raad aanhangig zijn en waarover een uitspraak van de Hoge Raad kan worden verwacht. In mediagevoelige zaken of zaken waarin belangrijke rechtsvragen aan de orde zijn, wordt ook een nieuwsbericht bij de conclusie gemaakt. Dat heeft in 2018 geleid tot meer (media-)aandacht voor de conclusies.

Via de contacten met ProDemos Huis voor democratie en rechtsstaat, zijn educatieve programma’s aangeboden waaraan de Hoge Raad heeft meegewerkt. Zo zijn er in 2018 met enige regelmaat symposia in het gebouw van de Hoge Raad geweest. Verder heeft de Hoge Raad contacten met universiteiten, hogescholen en middelbare scholen waardoor vele groepen studenten en scholieren de Hoge Raad hebben bezocht. In deze contacten worden ook moderne middelen ingezet; zo had de president in oktober 2018 een skypegesprek met leerlingen van een middelbare school.

President Maarten Feteris skypt met scholieren

In september 2018 vond weer een open dag plaats. Met deze open dag beoogt de Hoge Raad de burger dichterbij de praktijk van de rechtspraak te brengen. De opkomst was vergelijkbaar met die van het jaar ervoor. Er was de hele dag een doorlopend programma met onder meer lezingen, een raadkamerspel, elk uur een ‘meet en greet’ met raadsheren en advocaten-generaal, er was een informatiestand, een geschiedenishoek en de mogelijkheid van een ‘togaselfie’.

‘Ontmoet een raadsheer’ met vicepresident Willem van Schendel
Drie tevreden raadsheren na de open dag

De Hoge Raad is in 2018 gestart met een maandelijkse reeks lente- en herfstlezingen voor een groep van zo’n 30 geïnteresseerden. Speciale gastsprekers spraken vanuit hun expertisegebied over aan het recht gerelateerde thema’s. In 2018 stond het schilderij ‘Hoge Raad’ van Helen Verhoeven als thema centraal.

Lentelezing met oud-vicepresident Jacques Overgaauw

Helder en begrijpelijk taalgebruik is belangrijk waar het gaat om toegankelijkheid van het recht en contact met de samenleving. Rechters moeten helder formuleren, hun uitspraken moeten daardoor duidelijk zijn. Dat geldt ook voor het taalgebruik van de hoogste rechter. Er wordt nog wel eens gezegd dat de arresten van de Hoge Raad droge kost zijn en dat valt niet te ontkennen. Het zijn functionele teksten die vaak betrekking hebben op technisch ingewikkelde juridische materie. Dat neemt niet weg dat het belangrijk is te streven naar een zo duidelijk en begrijpelijk mogelijke formulering. De arresten zijn immers ook vaak bedoeld om als leidraad te kunnen dienen voor de beslissing in andere zaken. Als zij niet duidelijk zijn, vervullen zij die functie niet naar behoren. In 2018 is de Hoge Raad daarom gestart met het project Helder Recht. Een project dat gericht is op heldere, begrijpelijke en goed leesbare uitspraken, zodat de overwegingen en de beslissingen helder en trefzeker voor het voetlicht worden gebracht.

In 2018 heeft de president, samen met zijn (voormalig) persoonlijk medewerker, de kleine Hoge Raad voor dummies geschreven. Met deze dummie wordt gestreefd naar een grotere bekendheid van de Hoge Raad en zijn werkzaamheden bij een groter publiek. Het was de president opgevallen, bijvoorbeeld bij de open dagen of bij lezingen, dat veel mensen een beperkt of een onjuist beeld hebben van wat de Hoge Raad is en doet. Maar als je erover vertelt blijkt dat het veel mensen wel fascineert. De dummie is dan ook gericht op mensen die weinig tot niets van de Hoge Raad weten maar er wel in geïnteresseerd zijn.

Tot slot heeft de Hoge Raad in 2018 stappen gezet om te komen tot het publiceren op internet van een groot aantal belangrijke oude arresten. Uitspraken van de Hoge Raad worden sinds het jaar 2000 geanonimiseerd gepubliceerd op rechtspraak.nl. Daarvóór vond publicatie van arresten vrijwel uitsluitend plaats via redacties van jurisprudentie-uitgaven van uitgevers. Een aantal arresten is door de uitgevers wel digitaal beschikbaar gesteld maar staat, in veel gevallen bewerkt, in databanken waarvoor een abonnement moet worden afgesloten. De Hoge Raad ziet het als zijn maatschappelijke taak om een aantal belangrijke ‘oude’ arresten (gratis) online beschikbaar te stellen. In 2018 is door de Hoge Raad zelf een eerste aanzet gedaan in de vorm van een lijst van ruim 500 arresten. Anderen worden in de gelegenheid gesteld om deze lijst aan te vullen. In 2019 worden verdere stappen gezet.